จับตาความเสี่ยง: การปนเปื้อนโลหะหนักในผลผลิตทางการเกษตรไทย Spotlight on Risk: Heavy Metal Contamination in Thailands Agricultural Products

จับตาความเสี่ยง: การปนเปื้อนโลหะหนักในผลผลิตทางการเกษตรไทย
Spotlight on Risk: Heavy Metal Contamination in Thailand’s Agricultural Products

By: ดร.ภญ. นุชนาถ รังคดิลก
Nuchanart Rangkadilok, Ph.D.
Food and Drug Quality Unit and Laboratory of Pharmacology
Center of Excellence on Environmental Health
and Toxicology
Chulabhorn Research Institute
nuchanart@cri.or.th

สุมลธา หนูคาบแก้ว
Sumontha Nookabkaew
Food and Drug Quality Unit and Laboratory of Pharmacology
Center of Excellence on Environmental Health
and Toxicology
Chulabhorn Research Institute
sumontha@cri.or.th

รศ.ดร.ภญ. จุฑามาศ สัตยวิวัฒน์
Assoc. Prof. Jutamaad Satayavivad, Ph.D.
Food and Drug Quality Unit and Laboratory of Pharmacology
Center of Excellence on Environmental Health
and Toxicology
Chulabhorn Research Institute
jutamaad@cri.or.th

                                                                                                    

           จากกรณีการปนเปื้อน “สารหนูและตะกั่ว” ในแม่น้ำกก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง จ.เชียงราย ซึ่งมีสาเหตุมาจากการทำเหมืองแร่หายากและเหมืองทองในประเทศเพื่อนบ้าน ส่งผลให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชนจากการบริโภคปลาหรือสัตว์น้ำที่จับได้จากแม่น้ำเหล่านี้ บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ข้อมูลเกี่ยวกับโลหะหนักบางชนิดที่อาจปนเปื้อนในอาหารและส่งผลกระทบต่อสุขภาพของผู้บริโภค ตลอดจนช่วยเสริมสร้างความเข้าใจให้ประชาชนสามารถเลือกรับประทานอาหารได้อย่างปลอดภัยและเหมาะสม

           ‘โลหะหนัก’ หมายถึง ธาตุที่มีค่าความถ่วงจำเพาะมากกว่าน้ำ 5 เท่าขึ้นไป โดยโลหะหนักบางชนิดมีประโยชน์ต่อร่างกายเมื่อได้รับในปริมาณที่เหมาะสม เช่น แมงกานีส (Mn) เหล็ก (Fe) ทองแดง (Cu) และสังกะสี (Zn) อย่างไรก็ตาม โลหะหนักบางชนิดอาจก่อให้เกิดพิษต่อสุขภาพ เช่น ปรอท (Hg) ตะกั่ว (Pb) และแคดเมียม (Cd) นอกจากนี้ ยังมีสารหนู (As) ซึ่งแม้จะจัดอยู่ในกลุ่มธาตุกึ่งโลหะ (Metalloid) แต่เนื่องจากมีความเป็นพิษสูง จึงมักจะถูกรวมอยู่ในกลุ่มโลหะหนักที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพด้วยเช่นกัน

การตรวจวิเคราะห์ปริมาณโลหะหนักในอาหารประเภทต่างๆ
           หน่วยวิจัยและวิเคราะห์คุณภาพอาหารและยา และห้องปฏิบัติการวิจัยเภสัชวิทยา สถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ ได้ร่วมกับศูนย์ความเป็นเลิศด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมและพิษวิทยา สำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ในการสุ่มเก็บตัวอย่างอาหารชนิดต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นข้าวสาร ผัก เนื้อสัตว์ เครื่องใน และอาหารทะเล มาตรวจวิเคราะห์ปริมาณสารหนู แคดเมียม และตะกั่วที่ปนเปื้อนในอาหารเหล่านี้ โดยใช้เทคนิค Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry (ICP-MS)

           จากข้อมูลปริมาณโลหะหนักที่ปนเปื้อนในอาหารชนิดต่างๆ จะพบว่า อาหารทุกชนิดสามารถตรวจพบปริมาณแคดเมียม สารหนู หรือตะกั่ว ในปริมาณที่แตกต่างกัน โดยการปนเปื้อนของโลหะหนักเหล่านี้อาจจะมาจากธรรมชาติ แหล่งปลูกเกษตรกรรม แหล่งน้ำ รวมถึงการใช้ปุ๋ย สารเคมี และอาหารในการปลูกพืชหรือเลี้ยงสัตว์ ดังนั้น โลหะหนักจึงสามารถปนเปื้อนเข้าสู่อาหารได้ แต่เนื่องจากปริมาณโลหะหนักที่ตรวจพบในอาหารส่วนมากนั้นจะมีค่าไม่เกินค่ามาตรฐานสูงสุดที่พบได้ในอาหารชนิดนั้นๆ ซึ่งกำหนดโดยองค์กรระหว่างประเทศ ดังนั้นผู้บริโภคจึงสามารถบริโภคอาหารเหล่านี้ได้อย่างปลอดภัย อย่างไรก็ตาม ควรหลีกเลี่ยงหรือจำกัดการบริโภคอาหารประเภทเครื่องในสัตว์ เช่น ตับหรือเซี่ยงจี๊ รวมถึงอาหารทะเลประเภทหอย เพื่อลดการสะสมของสารหนูหรือแคดเมียมเข้าสู่ร่างกาย อีกทั้งยังควรบริโภคอาหารที่มีประโยชน์และมีความหลากหลายมากขึ้น เช่น ผักและผลไม้ นอกจากนี้ ควรลดการรับประทานอาหารแบบเดิมซ้ำๆ เพื่อให้ร่างกายได้รับสารอาหารที่ครบถ้วน พร้อมทั้งช่วยเพิ่มสารต้านอนุมูลอิสระได้อีกด้วย

           The current situation involving metal contamination—particularly the high levels of arsenic (As) and lead (Pb) in the Kok, Sai, and Mekong rivers in Chiang Rai province—has raised concerns about food safety and public health. This article aims to present certain heavy metals that may pose health risks and potentially contaminate in food, in order to enhance public understanding and support informed dietary choices.

           The term ‘heavy metal’ generally refers to any metallic chemical element with relatively high densities, such as Manganese (Mn), iron (Fe), copper (Cu), and zinc (Zn). It also includes toxic or poisonous metals, such as mercury (Hg), lead (Pb), and cadmium (Cd). In addition, arsenic (As), which is classified as a metalloid, is also toxic to the human body and is therefore commonly grouped with hazardous heavy metals.

Analysis of Heavy Metal Contents in Various Food Samples
           Chulabhorn Research Institute and Center of Excellence on Environmental Health and Toxicology (EHT), Office of Permanent Secretary, Ministry of Higher Education, Science, Research and Innovation, collected different food samples from fresh markets including rice, vegetables, animal meat, offal, and seafood to determine the contents of As, Cd, and Pb by using Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry (ICP-MS).

            Based on this research, different food types can be contaminated with heavy metals such as cadmium (Cd), arsenic (As), and lead (Pb) at varying levels. Contamination arises from natural sources, agricultural soil and water, seawater, as well as agricultural practices including the use of fertilizers, chemicals, and animal feeds in crop cultivation and livestock farming. Consequently, heavy metals can enter the food chain. However, most detected levels in foods remain below the internationally recognized maximum permissible limits, indicating that these foods are generally safe for consumption. Nevertheless, it is advisable to avoid regular consumption of pig or chicken offal (such as liver and kidney) and mollusks, as they tend to contain higher levels of Cd and As. Consumers are also encouraged to maintain a diverse and balanced diet rich in vegetables and fruits and to avoid repetitive consumption of the same foods. This approach helps ensure adequate nutrient intake and may enhance the body’s antioxidant defenses.