Ambient Air Monitoring in the Food Industry การตรวจวัดคุณภาพอากาศแวดล้อมในอุตสาหกรรมอาหาร

Ambient Air Monitoring in the Food Industry
การตรวจวัดคุณภาพอากาศแวดล้อมในอุตสาหกรรมอาหาร

By:  กองบรรณาธิการ
นิตยสาร ฟู้ด โฟกัส ไทยแลนด์
Editorial Team
Food Focus Thailand Magazine
editor@foodfocusthailand.com


การตรวจวัดคุณภาพอากาศแวดล้อมคืออะไร?

          การตรวจวัดคุณภาพอากาศแวดล้อม คือการประเมินคุณภาพอากาศในพื้นที่ที่ระบุไว้อย่างเป็นระบบ สำหรับอุตสาหกรรมอาหาร หมายถึงการตรวจหาและวัดปริมาณอนุภาคในอากาศ จุลชีพ และสารเคมีที่อาจกระทบต่อความปลอดภัยหรืออายุของผลิตภัณฑ์ เป้าหมายของการตรวจวัดคุณภาพอากาศจึงไม่ใช่การทำให้อากาศปลอดเชื้อ 100% ซึ่งแทบเป็นไปไม่ได้ในโรงงานทั่วไป แต่เป็นการรู้เท่าทันและควบคุมความเสี่ยง เพื่อปรับปรุงสุขอนามัยภายในพื้นที่และปกป้องผู้บริโภค

          การตรวจวัดนี้ช่วยให้ผู้ปฏิบัติงานในโรงงานปฏิบัติตามมาตรฐานต่างๆ เช่น ISO 14698 สำหรับการควบคุมการปนเปื้อนทางชีวภาพในห้องปลอดเชื้อ และสนับสนุนการรับรองตามมาตรฐานสากลอื่นๆ เช่น BRCGS และ SQF รวมถึงตอบสนองต่อความคาดหวังของลูกค้า โดยเฉพาะในบริเวณที่มีความเสี่ยงสูง เช่น พื้นที่ผลิตอาหารพร้อมรับประทาน หรือพื้นที่ควบคุมสารก่อภูมิแพ้ เป็นต้น

วิธีเก็บตัวอย่างอากาศในโรงงานผลิตอาหาร
          วิธีการเก็บตัวอย่างอากาศสามารถแบ่งออกได้เป็นวิธีเชิงรับ (Passive) และวิธีเชิงรุก (Active) ซึ่งแต่ละวิธีเหมาะสำหรับการใช้งานที่แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับระดับความเสี่ยงและความแม่นยำที่ต้องการ

การเก็บแบบเชิงรับ: เรียบง่ายและประหยัดต้นทุน
          วิธีนี้ใช้จานเพาะเชื้อที่บรรจุอาหารเลี้ยงเชื้อไว้ แล้วนำไปวางตามจุดต่างๆ ในโรงงาน ทิ้งไว้ประมาณ 30–60 นาที เพื่อให้อนุภาคและจุลชีพตกลงมาโดยแรงโน้มถ่วง หลังจากนำจานเพาะเชื้อไปบ่มเชื้อแล้วจึงนับจำนวนโคโลนีที่เกิดขึ้นบนจานเพาะเชื้อ ซึ่งค่าที่ได้จะเป็นค่าประมาณของจำนวนจุลินทรีย์ในบริเวณนั้น

การเก็บแบบเชิงรุก: แม่นยำและควบคุมได้
          สำหรับการเก็บตัวอย่างอากาศแบบเชิงรุก จะใช้การดูดอากาศผ่านอุปกรณ์แบบควบคุมอัตราการไหล และดักจับสารปนเปื้อนในอากาศลงบนจานเพาะเชื้อโดยตรง ทำให้ได้ผลลัพธ์เชิงปริมาณ ซึ่งหน่วยที่นิยมใช้ CFU/m³

          ในอุตสาหกรรมอาหาร มีวิธีเก็บตัวอย่างแบบเชิงรุกหลักๆ อยู่ 3 วิธี ได้แก่ การใช้อากาศพุ่งกระแทก (Impaction) การกรองอากาศ (Filtration) และการดูดผ่านของเหลว (Impingement) ซึ่งแต่ละวิธีมีจุดเด่นที่แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อม ชนิดของสารปนเปื้อนที่ต้องการตรวจหา และระดับความแม่นยำที่ต้องการในการวิเคราะห์

ATP: เครื่องมือใหม่ในการตรวจวัดคุณภาพอากาศ
          โดยทั่วไป การทดสอบอะดีโนซีนไตรฟอสเฟต (ATP) มักถูกใช้ในการประเมินสุขอนามัยของพื้นผิว แต่ในปัจจุบันมีการศึกษาเพื่อประยุกต์ใช้วิธีนี้ในการตรวจสอบคุณภาพอากาศด้วยเช่นกัน ATP เป็นโมเลกุลที่พบได้ในสิ่งมีชีวิตทุกชนิด ดังนั้น การตรวจพบ ATP จึงสามารถใช้เป็นตัวบ่งชี้การปนเปื้อนของสารอินทรีย์ ไม่ว่าจะเป็นจากจุลินทรีย์ หรือสิ่งเจือปนที่ไม่ใช่จุลินทรีย์ เช่น เศษอาหารหรือไบโอฟิล์ม สำหรับการตรวจวัด ATP ในอากาศนั้น ปัจจุบันสามารถดำเนินการได้ด้วย 2 วิธีหลัก คือ หลังการกรอง และสวอประบบ HVAC

         
What Is Ambient Air Monitoring?
          Ambient air monitoring is the systematic assessment of the air quality within a defined space. In the food industry, this means identifying and quantifying airborne particles, microorganisms, and chemical contaminants that may compromise product safety or shelf life. The goal is not sterility—that’s unrealistic in most food environments—but control and awareness. By understanding what's in the air, facilities can spot risks early and make informed decisions to improve hygiene and protect consumers.

          Monitoring airborne contaminants helps meet regulatory standards (like ISO 14698 for biocontamination control in cleanrooms) and supports certification programs such as BRC Global Standard (BRCGS) and Safe Quality Food (SQF). It also aids in meeting customer expectations for hygiene, especially in high-risk areas like ready-to-eat (RTE) product zones or allergen-sensitive environments.

How Is Air Sampled in Food Facilities?
          Air sampling methods can be divided into passive and active approaches, each suited for different applications, depending on the level of risk and desired precision.

Passive Sampling: Simple and Cost-Effective
          Passive sampling involves placing settle plates—petri dishes filled with nutrient agar—at selected locations within a facility. These plates are exposed to the environment for a defined time (usually 30–60 minutes), allowing airborne particles and microorganisms to settle by gravity. Once incubated, colonies grow on the agar and are counted, providing an estimate of microbial fallout in that area.

Active Sampling: Precision and Control
          Active air sampling draws air through a device at a controlled rate, capturing airborne contaminants directly onto a collection medium. This provides quantitative results, usually expressed as CFU/m³.

          There are three main active sampling methods used in the food industry: impaction, filtration, and impingement. Each offers different advantages depending on the environment, the type of contaminants being monitored, and the sensitivity required.

New Frontier: ATP Testing for Air Monitoring
          Traditionally used for surface hygiene assessments, adenosine triphosphate (ATP) testing is now being explored for air monitoring. ATP is a molecule found in all living organisms, and its presence indicates organic contamination—whether microbial or non-microbial (like food residue or biofilms). In air monitoring, ATP can be measured in two ways: After filtration and HVAC swabbing.